Derasja parasjat Sjoftiem

In het boek Devariem wordt het goddelijke plan met de nakomelingen van Abraham  pas echt duidelijk. Alles wat hieraan vooraf ging was inleiding, of vormde de opmaat tot dit uiteindelijke doel. Het volk heeft de stap gezet van slavernij naar vrijheid, maar verlangt regelmatig terug naar de oude situatie; deze kende in elk geval zekerheid, je wist waar je aan toe was. Veertig jaar lang heeft het volk een omscholingscursus moeten volgen met als hoofdthema: wat betekent het om ‘vrij’ te zijn. Wil dat zeggen dat je kunt doen wat je wilt? Door schade en schande komt het er achter dat dit allerminst het geval is. Heel Devariem staat vol met opdrachten en voorschriften. Is dat vrijheid? Eén ding heeft het volk al wel geleerd: je mag in elk geval je mond open doen en als je je benadeeld voelt kan je je recht halen bij Mosjee. Maar de geschillen zijn vaak zo veel en zo groot dat het voor hem nauwelijks te behappen is. Hij zal hierbij hulp nodig hebben. 

In Sjemot (Exodus) komen we de term sjotriem  tegen, hetzelfde woord dat gebruikt wordt in het eerste vers van onze parasja. Maar daar zijn de sjotriem de Egyptische opzichters over de Israëlitische slaven. Later in Bemidbar (Numeri) 11: 16 lezen we dat Mosjee van de Eeuwige de opdracht krijgt om zeventig van de Oudsten van Israël, hoogwaardigheids- bekleders, opzichters (sjotriem) naar de tent der samenkomst te brengen. Daar zal Hij zelf een deel van de geest die op Mosjee rust op hen overbrengen. Dat is het verschil met de sjotriem van de Egyptenaren: die geest van Mosjee. En om deze mensen gaat het in de parasja van vandaag.

‘Rechters (sjoftiem) en gerechtsbeambten (sjotriem)  moet je binnen al je poorten, die de Eeuwige, je G-d, je voor je stammen zal geven aanstellen, die volgens rechtvaardige rechtsprincipes het volk berechten. Buig het recht niet om. Wees niet partijdig en neem geen omkoping aan, want omkoping verblindt de ogen van de wijzen en verdraait de woorden van hen die in hun recht staan. Alleen maar naar rechtvaardigheid moet je streven opdat je in leven blijft en het land in bezit kunt houden dat de Eeuwige, je G-d, je geeft.

Dat was zijn goddelijke plan: vrijheid, maar geen chaos. Vanaf het eerste begin brengt Hij orde in de chaos. Hij schept mensen met een vrije wil en keuzemogelijkheid. Maar al snel wordt duidelijk dat de mens deze vrijheid niet aan kan. De gerichtheid op eigen gewin, hebzucht, bedrog en geweld nemen de overhand en leiden tot vernietiging van een deel van de schepping. De Tora die Hij in gedachten had is de enige leidraad om de schepping en de mensheid te laten floreren. En deze leidraad wordt de grondwet van Israël vlak voordat het  het land binnen zal trekken. Maar die zal ook gelden voor andere samenlevingen. Het is de basis voor een rechtvaardige gemeenschap.

Hoe actueel zijn deze woorden uit onze parasja vandaag. De grote vraag waarmee we als samenleving geconfronteerd worden is: wat is vrijheid? Wat is de basis van het zgn. ‘vrije westen’? Wat bedoelen politieke partijen die het woord ‘vrijheid’ in hun naam hebben precies? Dat ze mogen doen en roepen wat ze willen? Dat ze voor zichzelf alle vrijheid nemen en anderen figuurlijk maar ook letterlijk grenzen stellen? Zijn we als mensen in deze wereld echt vrij of worden we aan alle kanten door internet, sociale media en alle mogelijke idiote reclames beïnvloed en in een bepaalde richting gestuurd?                   

‘Wees niet partijdig en neem geen omkoping aan, want omkoping verblindt de ogen van de wijzen en verdraait de woorden van hen die in hun recht staan.’

Lobbygroepen lopen de deur plat bij regeringsfunctionarissen. Voor een mooi baantje of een flinke bonus is men bereid alles te doen. En dus stelt de Tora duidelijke grenzen. De profeet Jesaja roept de bestuurders van het volk later op: ‘….houdt op kwaad te doen; leert goed te doen, tracht naar recht, houdt de geweldenaar in toom, doet recht aan de wees, verdedigt de rechtszaak van de weduwe.’

 Bron: www.jpost.com

Ook de koning die eventueel over het volk zal regeren moet voor zichzelf een Tora schrijven en daarin moet hij lezen zolang hij leeft, zodat hij zal leren ontzag te hebben voor de Eeuwige, zijn G-d, door alle geboden van deze Tora en deze wetten stipt uit te voeren.

Tijdens de Amida zeggen we: Herstel onze rechters zoals in het begin en onze raadsheren zoals het aanvankelijk was. En in Pirke Avot staat: Wees voorzichtig met de machthebbers, want die halen de mensen naar zich toe als ze hen nodig hebben, ze doen zich voor als vrienden als ze er voordeel in zien, maar staan iemand niet terzijde als deze in nood verkeert. De rabbijnen hebben dit alles kennelijk zó belangrijk gevonden dat een gebed voor de overheid in onze liturgie is opgenomen.

Maar het gaat niet alleen over de overheid, het gaat ook over onszelf. Is vrijheid individuele vrijheid? Nee en ja. Je ziet regelmatig dat iemand die zich benadeeld of niet gehoord voelt, het recht in eigen hand neemt en voor zichzelf vrijheid opeist die ten koste gaat van anderen, rellen schopt en de boel kort en klein slaat.  Maar we kennen ook de situatie dat iemand echt niet gezien en gehoord wordt. Dat kan op de werkvloer zijn of in andere situaties. We kennen maar al te goed het begrip ‘verslaving.’ Je kunt verslaafd zijn aan je werk, aan je bezit, aan eten en drinken, roken, drugs. Helaas is niet iedereen meer in staat om daarin de eigen keuze te maken, maar waar het mogelijk is moet die keuze voor vrijheid toch gemaakt worden. Tegenover de verslaving aan bezit stelt de Tora tsedaka, voor de overmaat aan voedsel: ‘deel je brood met de arme’ en voor de werkverslaving kregen we: de Sjabbat. Alleen door grenzen te stellen, ook aan onszelf, bereiken we echte vrijheid.

Sjabbat sjalom!

Dra. Gonnie Blok - Dragt, Sjabbat 14 augustus 2021 / 6 eloel 5781