Derasja Sjabbat Korach

Afbeelding van blogs.timesofisrael.com 

De sidra van deze week past in een soort opvoedingspatroon van het volk dat we zien door de hele Tora heen. Deze opvoeding is nodig om van een groep individuen een ‘volk’ te maken.

Centraal daarin is het gegeven dat G-d kiest. Degene die gekozen wordt, heeft zelf geen idee op grond waarvan de keuze op hem of haar is gevallen.

Waarom sloeg de Eeuwige wel acht op het offer van Abel en op dat van Kain niet?

Waarom wordt Abram gekozen om tot een groot volk te worden?

Waarom Jitschak en niet Jisjmaël

Waarom valt de keuze op Mozes?

De Levieten afgezonderd van de rest van het volk. Op grond waarvan? Omdat ze drie duizend van hun volksgenoten hebben gedood na de zonde met het gouden kalf?

Wanneer we deze verhalen lezen vanuit ons perspectief, kunnen we ons niet onttrekken aan het gevoel dat hier sprake is van het voortrekken van de een boven de ander. Hoe vaak hebben we dit niet op ons brood gekregen: ‘Hoe zo jullie het ‘uitverkoren volk’?’ ‘Doet de rest van de mensheid er niet toe?’

Lezen we deze verhalen zorgvuldig en verdiepen we ons in de boeiende commentaren en midrasjim, dan krijgen we soms een ander, aanvullend beeld. Zo wordt Kain, ondanks de moord die hij gepleegd heeft, toch door de Eeuwige beschermd.

Abram wordt gekozen niet voor zichzelf, maar: ‘met jou zullen alle geslachten der aarde gezegend zijn.’ De naam Jisjmaël spreekt voor zichzelf. Evenals de naam van de bron waar een engel zijn moeder ontmoet: Le Chai roi: de Levende die mij ziet. Wanneer het volk uit Egypte komt, krijgt het nadrukkelijk het verbod om het gebergte Seïr in bezit te nemen, dat is gegeven aan Esav.

Er zijn verschillende opvoedkundige aspecten aan deze verhalen.

Ten eerste bevatten ze een grote waarschuwing tegen afgunst en jaloersheid. Vandaar de wetten op jaloersheid. Dit kan uiteindelijk leiden tot moord (Kain, Jozef)

Ten tweede zijn ze een waarschuwing voor opvoeders: zorg dat niemand zich achtergesteld voelt. Trek niemand voor.  De personen in de verhalen genoemd, worden voorgesteld als mensen van vlees en bloed, voorzien zelfs van een geslachtenlijn, maar zijn vaak een prototype.

In veel van de genoemde gevallen blijkt dat degenen die gekozen zijn, dit zijn ‘ten dienste van’ en dat degenen die niet gekozen worden er wel degelijk toe doen, ze worden beschermd. Hier is duidelijk geen sprake van democratie. Het volk bepaalt niet wie haar leider is. Een vader of een broer bepaalt niet wie met een bepaalde taak belast wordt. De positie van de gekozene staat of valt met het uitvoeren van de taak waarvoor hij gekozen is. Zo kan Mozes ook niet meer het volk in het land brengen, sterven de twee zonen van Aron en kan Saul niet langer koning zijn, ook al is hij door de profeet gezalfd.

Komen we nu bij de opstand van Korach. Wat zit Korach dwars?

Korach is een Leviet, zoon van Jitshar en een volle neef van Aron en Mozes omdat hun vaders broers zijn. Al vroeg gedurende de tocht door de woestijn worden Aron en zijn zonen tot Hogepriester en priesters aangesteld. Niet omdat Aron de oudste zoon is van Amram en kleinzoon van Levie. Ik denk omdat hij vanaf het eerste moment met Mozes is opgetrokken en precies weet wat er op het spel staat. Dit priesterschap zal eeuwigdurend zijn.

In Bamidbar, Numeri, lezen we: Je moet de Levieten schenken aan Aron en zijn zonen; uit de Israëlieten zullen zij hem onvoorwaardelijk geschonken zijn. Ze zijn dus niets meer en niets minder dan hun hulpjes bij het opzetten en afbreken van de tabernakel en moeten zorg dragen voor het gerei. Alleen Aron en zijn zonen, de priesters, hebben toegang tot het Heilige en Allerheiligste van de Tabernakel. Tot in detail wordt beschreven hoe Aron eerst het voorhangsel afneemt wanneer de tabernakel moet worden afgebroken en dit vervolgens op de ark van het verbond moet leggen, daarop moeten nog enkele kleden worden neergelegd waarna de draagstokken kunnen worden aangebracht. Hetzelfde wordt gedaan met de tafel van de toonbroden, de kandelaar en het gouden altaar.

Pas dan mag een bepaald deel van de Levieten, de nakomelingen van Kehath, de tweede zoon van Levie, als alles aan het oog is onttrokken, naar binnen om alles te vervoeren. Tot deze groep behoort ook Korach. Dit z.g.n. voortrekken van Aron en zijn zonen heeft weer een dienende functie: ze moeten deze groep Levieten beschermen, opdat ze niet sterven, mochten ze toch tot het allerheiligste willen naderen. Dit is geen verzinsel van Mozes of Aron zelf: Adonai sprak tot Mozes en Aron...

Meerdere malen staat er dat '.... de Levieten dienst deden onder toezicht van Aron en zijn zonen.' En dat steekt Korach. Hij ziet niet eens wat zijn belangrijke taak is. De afgezonderde Levieten hebben nl. ook een diendende functie: zij zorgen er voor dat de andere eerstgeborenen van Israël niet aan de Eeuwige hoeven worden afgestaan.

Korach kiest het juiste moment: hij kent de onvrede van het volk; verschillende keren zijn er al doden gevallen ‘op bevel van Mozes:’ wie de sjabbat overtreedt moet gedood worden, ze hebben net te horen gekregen dat ze het land niet zullen binnengaan en dat de huidige generatie zal sterven in de woestijn, waarna er weer een opstand uitbreekt en opnieuw doden vallen. Ter versterking neemt hij ook nog, na een geslepen campagne, Dothan, Abiram en On mee. Zij zijn nakomelingen van Ruben, de eerstgeborene van Jacob. Deze zullen vast begrijpen dat hij voor een rechtvaardige zaak opkomt. Maar slinks als hij is, uit hij zich slechts één maal en laat verder de anderen de kastanjes uit het vuur halen. Hij zet de toon, je ziet het voor je:

“Laat het genoeg zijn”, zegt hij tegen Mozes en Aron, “ want zij allen zijn heiligen en Adonai is in hun midden. Waarom verheffen jullie je dan boven de gemeente van de Eeuwige?”

Mozes begrijpt drommels goed dat dit een door Korach opgestookt vuurtje is en hij geeft hem dan ook persoonlijk antwoord.

“Is het niet genoeg dat de Eeuwige jullie heeft afgezonderd om jullie tot zich te doen naderen? .....Willen jullie nu ook nog het priesterschap?”

Mozes weet dat onenigheid binnen het volk leidt tot vernietiging daarvan en daarom wil hij met hen in gesprek. Maar daartoe zijn Dothan en Abiram niet eens bereid. Van On horen we helemaal niets meer.

Aan deze opstand ligt echter, behalve jaloersheid, een veel ingrijpender motief ten grondslag. De midrasj Sjocher Tov (Midrasj op de Psalmen ± 11 de eeuw) zegt in zijn commentaar op Psalm 1:

Welzalig de man die niet wandelt in de raad der goddelozen,

die niet staat op de weg der zondaars,

noch zit in de kring der spotters,

maar aan de wet van de Eeuwige zijn welgevallen heeft.

... dat deze tekst verwijst naar de opstand van Korach. Hoe ging deze te werk? Hij riep de gemeenschap samen en zei: 

“Er was eens een weduwe in mijn buurt (u kent ze: Henk en Ingrid), die twee dochters had, zonder vader en een stuk land. Toen ze met de ploeg kwamen zei Mozes: ’Jullie mogen niet ploegen met een os en een ezel in één span.’

Toen ze kwamen om te zaaien zei hij: ‘Jullie mogen je veld niet met twee soorten zaad inzaaien.’ Toen ze het graan kwamen oogsten zei hij: Jullie moeten het veld niet tot in de hoeken afmaaien en de achtergelaten schoof niet binnenhalen.’ Daarna kwamen ze om te dorsen en Mozes zei: ‘Geef tienden aan de priester, de eerste tiende en de tweede.’

De dochters vonden het decreet van de hemel rechtvaardig en deden wat gevraagd werd.

Maar wat deden deze arme vrouwen uiteindelijk? Ze verkochten hun veld, kochten twee lammeren en probeerden daarmee in hun levensonderhoud te voorzien. Van de wol konden ze zich kleden en ze konden genieten van de producten. Maar zodra het eerste lam werd geboren kwam Aron en zei: ‘De Eeuwige heeft gezegd dat het eerstgeboren mannelijke lam voor Hem is, het moet geslacht worden, geef het mij.’ Ze achten dit een rechtvaardig voorschrift en gaven het. Bij het eerste scheren kwam hij opnieuw en zei: ‘Geef mij het eerste scheersel.’ En ze deden het.

Tenslotte zeiden ze tegen elkaar: ‘omdat we niet tegen deze man op kunnen, laten we onze schapen maar slachten.’ Maar toen kwam Aron en zei: ‘Geef mij de schouder, de wangstukken en de maag, dat is mijn deel.’ Ontdaan keken ze elkaar aan en zeiden: ‘Zelfs nu we ze geslacht hebben, zijn we nog niet van deze man af. Laten we afstand doen van deze geslachte dieren, zodat ze cherem ( niet toegestaan) zijn.’

‘In dat geval’ zei Aron, ‘zijn ze helemaal voor mij.’ “Dat is het tragische lot van deze arme vrouwen. Zien jullie nu wat deze mannen doen in naam van de Eeuwige?” 

Korach zaagt niet alleen aan de stoelpoten van Mozes en Aron, maar maakt eigenlijk de voorschriften van de Eeuwige belachelijk. Hij vertelt echter een deel van het verhaal: de achtergelaten schoof is juist voor de weduwe en de wees. Hij is de opstand begonnen alleen om zijn eigen positie te verbeteren en tot ondergraving van de Tora. Niet uit dienstbaarheid aan het volk.

Vandaar de opmerking van Mozes:

Niet één ezel heb ik van hen weggenomen, noch iemand van hen kwaad gedaan.

Hetzelfde vraagt Samuel: Wiens rund heb ik genomen? Wiens ezel heb ik genomen?

Als het er op aan komt, gaat Mozes voor het volk door het vuur, tot het bittere eind.

M.a.w. : ging het om mij, ben ik er ooit beter van geworden?

De onlangs overleden Elie Wiesel schreef in een van zijn boeken: De oproep van Mozes in vervlogen tijden aan een volk gericht op weg naar bevrijding, vindt in onze tijd zijn weerslag, zijn Wet bindt ons. Als die herinnering aan hem niet ons gemeenschappelijk bezit was geworden, dan zou de Jood geen Jood zijn, of – zonder meer – hij zou er niet zijn.

Dat was precies waarvoor Mozes bang was: de vernietiging van het volk!

En daarom was er voor Korach en de zijnen geen plaats meer binnen de gemeenschap van Israël.

Onwillekeurig moest ik denken aan het referendum in Engeland. Argumenten om met Europa te breken waren gebaseerd op halve waarheden. De positieve kanten werden niet genoemd. En toen het doel bereikt scheen te zijn, lieten de voortrekkers van de onvrede het afweten, het volk aan het lot over latend.

De wereld snakt naar leiders die niet het eigen belang voorop stellen, maar die er zijn ten dienste van het volk, op basis van recht en rechtvaardigheid en onbaatzuchtigheid.

Ik wens jullie Sjabbat sjalom!

Sjabbat 9 juli 2016 / 3 tammoez 5776 - Dra. Gonnie Blok