Derasja Sjabbat Sjelach lecha

DROOSJE OVER CALEB 

IN DE PARASJA VAN SJABBAT SJELACH LECHA WORDT ONDER ANDERE GELEZEN DAT MOZES VERSPIEDERS NAAR HET LAND KANAAN STUURDE OM HET LAND TE ONDERZOEKEN I.V.M. DE TOEKOMSTIGE INTOCHT: TWAALF SPIONNEN, EEN VAN ELKE STAM. CALEB BEN JEFOENEH VERTEGENWOORDIGDE DE STAM JEHOEDA. VAN DE TWAALF RAPPORTEERDEN ALLEEN HIJ EN JEHOSJOEA BEN NOEN POSITIEF OVER HET LAND. DE OVERIGEN WAREN HEEL NEGATIEF DAAROVER EN ONTMOEDIGDEN DE ISRAELIETEN HET LAND TE PROBEREN TE VEROVEREN: WE KUNNEN NIET, HET VOLK DAAR IS TE MACHTIG. HET IS EEN LAND DAT ZIJN BEWONERS OPVREET. NEE. NEE. ALLEEN CALEB LEGDE DEZE LAFFE SPIONNEN HET ZWIJGEN OP, ZEGGEND: WIJ KUNNEN ZEKER OPTREKKEN EN HET VEROVEREN. ZEKER KUNNEN WIJ DAT. (NUM. 13:30)

OP DIE MOEDIGE FIGUUR VAN CALEB WIL IK ME IN MIJN DERASJA CONCENTREREN OP DE VOLGENDE VRAAG:

Hoe wordt je potent oud? Hoe blijf je ook in hoge jaren nog krachtig, sterk en niet levensmoe?

Hoe kon Caleb met 85 jaar tegen Jehosjoea zeggen na de overtocht over de Jordaan (MEER DAN 40 JAAR LATER NA HET INCIDENT VAN DE FALENDE SPIONNEN WAARVAN NIEMAND DE OMZWERVINGEN IN DE SINAI WOESTIJN OVERLEEFDE BEHALVE CALEB EN JEHOSJOEA) en bij de landverdeling nu: Josh 14, 7-11: “Ik was 40 jaar oud toen Mozes, de dienaar Gods, mij stuurde van Kadesj Barnea, om Het Land te bespieden en ik bracht hem een rapport zoals in mijn hart was. Mijn medespionnen verzwakten het hart van het volk, maar ik vervulde de wil van Hasjem, mijn God. Mozes zwoer op die dag: zeker, het land waarop jouw voet treedt zal je erfenis zijn, en voor jouw kinderen voor altijd. Want jij vervulde de wil van Hasjem mijn God. 
En nu: zie, Hasjem heeft me in leven gehouden al die 45 jaar, zoals Hij gesproken heeft. Vanaf de tijd, dat Hasjem dit zei tegen Mozes toen Israël in de woestijn was. En nu ben ik 85 jaar oud.  Ik ben net zo sterk/ chazak vandaag als de dag dat Mozes mij uitzond. Zo als mijn kracht/oz  was toen, zo krachtig  ben ik nu voor de verovering: uit te gaan en binnen te komen, velatzet velavo. “

Hoe kon Caleb 45 jaar lang in de woestijn zo sterk en jong blijven, dat hij naast Jehosjoea de enige uit de eerste generatie is, die Het Land mag veroveren en bewonen? Mensen in de woestijn worden snel oud, hoorde ik tijdens een wandeltocht door de woestijn. Caleb overleeft zelf Jehosjoea.

Wie is deze Caleb? Wat kenmerkt zijn persoonlijkheid? Dat hij dit kan zeggen: met 85 ben ik net zo fit als met 40? Ik wil eerst vanuit deze parasja nauwkeurig na Caleb kijken en dan noemen, wat onze traditie over hem te vertellen heeft. 

De eerste die Caleb karakteriseert, is God: Num. 14,24: Maar Mijn dienaar/ avdi Caleb, omdat een andere geest /ruach acheret, in hem was, en hij Mij vanuit heel zijn hart/ vajemale acharai, volgde, zal Ik hem naar Het Land brengen waarnaartoe hij kwam, en zijn nageslacht zal het bezitten.  

Uit deze korte beschrijving destilleer ik drie kenmerken van Caleb: ten eerste: hij is een dienaar/eved Gods, zoals ook Awraham , Mozes, Jesjaja en het volk Israel ‘dienaar Gods’ genoemd worden. Een eved Hasjem is iemand, die zijn leven laat leiden en bepalen en oriënteren volgens Gods opdracht/ Thora. Een eved Hasjem heeft oor en hart open, is gericht op Gods stem, heeft antennes voor Gods aanwezigheid en wensen in zijn eigen leven.

Het tweede kenmerk: hij volgt God vanuit heel zijn hart, jemalee acharai (VAN HET WOORD MALEEH-VOL). God en Thora zijn geen parttime job voor hem, geen het alledaagse leven opfleurende hobby. Hij staat 24 /7 onder toezicht, onder de vleugelen van de Sjechina. Zijn hele leven, psychologisch, spiritueel, relationeel, maatschappelijk en politiek, heeft als energiebron en fundament Gods wensen en opdrachten.

Derde kenmerk: hij heeft een andere geest/ roeach acheret. Anders dan wie? Hoe anders?

Anders dan de andere spionnen. Wat maakt Caleb anders dan zijn collega’s?

Zijn rapport over Het Land maakt zijn andere geest zichtbaar. Mozes stuurt de twaalf spionnen met een duidelijke, realistische vragenlijst: 13,18ff  ZIE Het Land. Dus met open, onbevooroordeelde ogen. Hoe is Het Land? Open vraag, ruimte voor verhaal en discussie. Is het volk daar sterk of zwak? Hier kan je nuances aanbrengen. Zijn het er weinigen of veel? Is Het Land goed of slecht? Zijn de steden open of versterkt? Is Het Land vruchtbaar of dor? Zijn er bomen of niet? En dan zegt Mozes met welke houding zij zullen gaan op deze risicovolle spannende tocht: ve hitchazaktem/ maakt jezelf sterk, weer chazak. Chazak/ sterkte, kracht is de belangrijkste eigenschap, die je moet hebben, om nieuwe situaties aan te gaan, onbekende terreinen te benaderen en te leren kennen en je eigen te maken. Sterkte en moed. Jezelf sterken, en niet naïef of onnozel op wonderen vertrouwen. Ook niet angst tot je raadgever maken. Maar een nuchtere sterke blik, je krachten bundelen en onderhouden en nieuwe avonturen aandurven. Deze krachtige chazak-houding was de centrale eigenschap van Caleb. Voor Caleb is leven vooruitgaan en vernieuwen, progressie, voor de spionnen teruggaan/ regressie.

De andere spionnen (behalve Jehosjoea): zij vertellen wel over melk en honing, maar een woordje verraadt hun ondermijnende houding: 13,28: efes/ MAAR. Een MAAR is een nee.  “Je hebt wonderbaarlijk gesproken…maaar, wat je aan het einde zei……..” Hun rapport gaat snel van melk en honing naar de giganten daar en van Amalek. Maar Amalek is niet eens deel van Het Land. Zij hoefden ook helemaal niet door het land van Amalek. Zij noemen Amalek, om de diepste angsten na de eerdere ervaring met Amalek op te hitsen.  Nu begint de leugen, de overdrijving, het angst zaaien, het verdraaien van feiten. In plaats van feiten te berichten die je kunt bediscussiëren en toetsen, begint nu hun propaganda, het volk bang te maken, terug te houden van Gods opdracht, de leiders af te zetten en te stenigen en terug te gaan in de slavernij van Egypte. Op dit punt brengt Caleb hen tot zwijgen. 13:30: aloh na’alah/ zeker kunnen wij opgaan. Jachol noechal: zeker kunnen wij het, yes we can! Vrees hun niet! Dit is zijn antwoord op Mozes’ vragenlijst: blijf realistisch, blijf nuchter, vertroebel je inschattingsvermogen niet door je angsten en irreële fantasieën.   De spionnen antwoorden diametraal tegenovergesteld: lo noechal/ wij kunnen niet, wij zijn impotent. Chazak HOE mimenoe/ zij zijn te sterk VOOR ONS. Dus zij hebben de houding van sterkte/ chazak opgegeven, verraden. Zij zijn niet te corrigeren, maar gaan maar door. Van het publieke rapport verspreiden zij nu hun propaganda en projecties ( in onze en hun ogen zijn wij SPRINKHANEN) in de privéruimtes, de tenten  van het volk. Daarmee onttrekken zij zich aan publiek debat en kritiek. Zij pushen het volk tot muiterij tegen Mozes en tot terugkeer tot slavernij. Zij zijn niet meer voor rede vatbaar.

En hiermee heeft de eerste generatie haar grote kans gemist, een vrije en rechtvaardige maatschappij in het Land op te bouwen. Tragiek!! Hun spijt komt te laat. Ze hebben de juiste timing gemist en hun mosterd na de maaltijd actie, om het land toch te veroveren, wordt een grote ramp.  

Caleb daartegen heeft het gevoel voor de juiste timing. Als hij een kans ziet, pakt hij die. Als er geen kans is, wacht hij. De spionnen zijn verraders en geven hun trouw snel op. Caleb blijft bij zijn volk. Ook had hij het land verdiend, al moet hij lijden onder de angst en fouten van anderen, dan nog blijft hij bij hun, nog veertig jaar lang. De mooiste jaren van zijn leven slijt hij in de dorre levensgevaarlijke woestijn.

Het zou hem niet aan moed en kracht ontbreken, om met zijn stam verder te gaan. Immers, al bij de eerste tocht zet hij zich af tegen zijn collega’s en gaat hij alleen naar Hebron, 13,22 ; zij (meervoud) stegen op in het zuiden en hij (enkelvoud) kwam naar Hebron. Hij is Caleb. Hij wierp zich neer op de graven van de aartsvaders om voor kracht te bidden, trouw te kunnen blijven tegen de weerstand van de andere spionnen. Dus zijn roeach acher, zijn andere geest, weet hij te bewaren.

Hier zien we nog meer kenmerken van Caleb: geduld, waakzaamheid, waar kansen zijn, pakt hij die, waar niet, wacht hij en doet geen domme overhaaste acties.    

Hij is trouw: ook ben je zelf niet schuld aan de tragiek van je volk, je verlaat hun niet voor eigen gemak, ook al heb je wel gelijk. Je blijft, je begeleidt, je werkt aan het lange termijn doel door te trouwen: Caleb was getrouwd met  Batja, dochter van Farao (TRACTAAT Megillah 13a), en Mirjam (Sifre Beha’alotecha 78), zus van Mozes. Je sticht een gezin, onderwijst je kinderen en laat ze hun talenten ontplooien (Betsalel, de kunstenaar met Gods roeach in hem, die van de eerste tabernakel de architect en contractuitvoerder was, komt uit de lijn van Caleb en Mirjam). Je doet je werk en blijft hopen op de vervulling van de belofte, die je hebt gekregen. En dan met 85 pakt hij zijn kans. Hebron wordt veroverd door Caleb. De stad heette eerder Kiriath Arba, de stad van de grootste reus.  In Richteren 1: 10 staat dat Calebs stam Jehoeda de drie reuzen Sjesjai, Achiman en Talmei neerslaat. De drie reuzen/anakim uit onze parasja.  Waar de spionnen beren op de weg zagen, ziet hij kansen.

Hoe karakteriseert onze traditie Caleb? IN DE TALMOED EN IN DE MIDRASJ, D.W.Z. IN DE RABBIJNSE LITERATUUR:

In tractaat Sota 12 horen wij welke namen Caleb nog meer had. Het wordt afgeleid uit 1 Kron. 2 en 4.

Kotz, kutz: hij kapte het verraad van de spionnen af

Ashchoer:  zwart, zijn gezicht werd zwart van vasten.

Avi: hij was als een vader voor Mirjam, toen hij voor haar zorgde tijdens haar melaatsheid.

Tekoa, taka: vastbinden, hij verbond zijn hart met zijn Vader in de Hemel

Jesjer, jasjar: hij hield zichzelf straight, rechtop,  oprecht

Shovav: hij trainde zijn slechte neigingen, dat die niet konden gaan overheersen

Ardon, radah: hij onderwierp zijn slechte neigingen

Mered, merad: hij rebelleerde tegen de spionnen

Samenvattend : Caleb kan met 85 zeggen, dat hij net zo sterk is als met 40.

Hij is een persoon, die vasthoudt aan lange termijn doelen. Hij heeft geduld. Hij heeft het juiste gevoel voor timing. Hij heeft realiteitsbesef. Hij grijpt kansen, wanneer die mogelijk zijn. Zo niet dan wacht hij en doet de dingen, die op dat moment nodig en mogelijk zijn. Hij treedt op tegen leugenaars en mensen, die zijn doel en zijn volk willen ondermijnen. Hij is geen opportunist. Hij eist zijn rechten en beloften op. Hij durft ‘anders’ te zijn en te blijven. Hij blijft zichzelf, zijn volk en God trouw. Hij toont bescheidenheid en ook staat hij op zijn rechten.

HOE RELEVANT KAN CALEB ZIJN VOOR ONS? Is hij een paradigma voor ouder worden? Sterk blijven, altijd lange termijndoelen hebben en altijd bereid zijn, nieuwe kansen te pakken? Ongeacht het aantal jaren dat je telt?

Ook de Talmoed denkt na over de verschillende manieren, ouder te worden.  Tractaat Sjabbat, 152 a, beschrijft de samenhang van levenslang Talmoed Thora en de manier hoe je daarmee oud wordt:

Rav Yisjmael, de zoon van Rav Yose zegt: Thorageleerden, hoe ouder zij worden, hoe meer de wijsheid in hen toeneemt. Zoals geschreven staat in Job 12,12: “In de bejaarde is wijsheid en in de lengte van dagen inzicht. “ Voor diegenen die geen Thorakennis hebben: hoe ouder zij worden, hoe meer domheid in hen groeit.  Zoals ook geschreven:  Job 12,20: “Hij verstoort de uitspraken van de vertrouwenswaardigen en Hij neemt oordeelskracht van de ouderen weg. “

Er zijn mensen, die verjonginsinjecties krijgen OM JONG TE BLIJVEN AL ZIJN ZIJ BIOLOGISCH OUD. Ik denk, dat levenslang lernen net of nog effectiever is. Met het brede leeraanbod in onze sjoel, hebt u alle kansen, jong en sterk te blijven, ook komt er ieder jaar een jaar bij. Pak je kans! Dus we hoeven niet bang te zijn, zo snel te verouderen!

Ik sta hier vandaag met 51, voor Bat Mitswa, wat je ALS MEISJE met 12 hoort te doen. Het is nooit te laat, maar wacht even. Met betrekking tot mijn gioer, MIJN INTREDEN IN HET JODENDOM ben ik pas IN HET JAAR 5772 geboren [NU IS HET 5777 VOLGENS DE JOODSE KALENDER], dus maar 5 jaar nu. Dus nog te vroeg? In je leven telt meer dan een aantal jaren, vanaf welk moment je ook telt.

Shimon Peres was tot zijn 90^ste  nog president van Israel. Een paar jaar later stierf hij. Op zijn grafsteen wilde hij de volgende tekst: “This man died premature.” Ook een Caleb.

Ik wens ons allen, dat we nog lang de sjabbatpsalm kunnen zingen, die uit de veer van Caleb zou kunnen komen: Ps. 92:13-16. De rechtvaardigen groeien als een palm, als een ceder van de Libanon rijzen zij omhoog. Ze staan gepland in het huis van Hasjem, in de voorhoven van onze God groeien zij op. Zij dragen nog vrucht als zij oud zijn, en blijven krachtig en fris. Zo getuigen zij dat Hasjem recht doet, mijn rots, in wie geen onrecht is.

Sjabbat Sjalom

Dr. Bettina van Steenis-Vetter - Sjabbat 17 juni 2017 -  23 siewan 5777