Derasja voor Kol Nidre 2015

“Heiligheid”

Tien dagen geleden, Rosj Hasjana – wat een ongelofelijk en feestelijk begin van het nieuwe  jaar, ontroerend in zang en gebed, feestelijk in alles er omheen. Een prachtig begin van een nieuw jaar, en het begin van de tien Ontzagwekkende Dagen – dagen van hopelijk reflectie en inkeer, momenten waar we, wakker geschud door de sjofar met Rosj Hasjana, bezig zijn met hoe wij in het leven hebben gestaan en staan.   

Hier vanavond, staan wij niet afgezonderd van de realiteit van het dagelijkse, of de rest van ons Joods leven, en toch is deze avond, deze hele Joodse dag, anders dan het normale. Deze dag, waar wij al onze beloftes, ons gehele gedrag onder de loep nemen, is toch nog eenmaal als een interne sjofarklank om onze geest nogmaals wakker te schudden en in onze ziel te kijken. Of misschien als de tom-tom in onze auto, die ons wijst op het feit dat we verkeerd zitten, en aangeeft hoe je op de goede weg moet komen (nou, meestal dan)!

Toch zou, voor wat betreft onze houding tegenover God, anderen en onszelf, het eigenlijk niet anders moeten zijn dan iedere dag. Want iedere avond worden wij opgeroepen om even te evalueren hoe wij die dag in het leven hebben gestaan. Eigenlijk is vanavond  een voorbeeld van elke avond in de spiegel kijken en evalueren – heb ik het goed gedaan (niet – ben ik goed geweest), en hoe zou het morgen anders kunnen. In dit jaarlijks ritueel staan wij collectief en individueel, 24-plus uur voor de spiegel. Het is de avond van het jaar waar we de kritische vragen over ons leven stellen. Het is een heilig moment dat wij heiligen met onze aanwezigheid – fysiek, mentaal, geestelijk – een moment waar het sacrale, dat interne beleven van iets spiritueels, en het gewone, toch samenkomen. Want heiligheid ligt eigenlijk niet in het ritueel, of hoe wij geloof uitspreken, maar hoe wij ons opstellen.

In mijn professionele leven in de VS had ik op een moment veel te doen met mensen die, na het gedeeltelijke uitzitten van hun straf, de kans hadden op voorwaarden vervroegd te worden vrijgelaten. Ik was altijd wat verbaast (en misschien eigenlijk niet) hoeveel mensen plotseling “God” opnieuw hadden gevonden (of een van de vele religieuze manifestaties van God) en plotseling “heilig” werden en voelden, veelal in de hoop dat het uitspreken daarvan verdere korting op hun straf ontlokte! Maar helaas bleek het meestal schijn-heiligheid - want een vervroegde terugkeer naar de gevangenis door nogmaals een andere criminele daad liet zien dat dat soort “heiligheid” maar van korte duur was. Karakter verandert niet zo snel als we niet bezig zijn met langdurige en constante interne reflectie.

Het is gemakkelijk, ook in ons ongemak in de komende uren, om wat wij hier doen, te zien als een eenmalig “iets” dat ons heiligt. Maar heiligheid ligt precies niet hier, maar in het gewone van het alledaagse. We vinden de basis hiervoor in Thora, want onze acties spreken boekdelen over wat wij geloven en hoe wij bereid zijn de opdracht van de Eeuwige te volgen om het leven zelf te heiligen.

Een deel uit Wajikra (Leviticus) 19 laat zien hoe de gewone dingen een deel van het heiligen van leven zijn:

…Eerbied voor je ouders, houden aan sjabbat, geen afgoderij.

…Vloek niet tegen een dove, geen struikelblok voor een blinde plaatsen.

…Corrumpeer de rechtspraak niet, trek de arme niet voor en plaats de rijke niet boven de wet.

…Verspreid geen roddel onder je volk en blijf niet passief als het bloed van je medemens

   wordt vergoten.

…Wees in je hart niet haatdragend tegen je broeder (of zuster) maar wijs je medemens terecht

   zodat je niet co-verantwoordelijk bent voor zijn of haar tekortschieten. 

…Koester geen wrok maar heb je naaste lief als jezelf.

En ertussenin staat steeds de realiteit dat je dit alles doet in relatie tot jouw verhouding met de Eeuwige: doe het voor Mijn heiligheid. Heiligheid en het streven naar heiligheid, ligt dus niet in geloof maar in acties, praktische basisacties die niet alleen de samenleving in balans houden, maar iets zeggen over hoe wij al of niet met integriteit handelen om mens te zijn op deze aarde, en om anderen als mens te zien. Het alledaagse en hoe wij daar mee omgaan, bepaalt de heiligheid die wij willen laten zien. 

Wij zijn op aarde gezet als mensen die eindeloze mogelijkheden zijn en hebben – voor goed of voor kwaad.  Elke dag maken wij de keuzes die iets en iemand, inclusief onszelf, heiligen of ontheiligen. Hoe we zijn met elkaar, hoe we omgaan met wat wij hebben, hoe we voor onszelf zorgen. Ja, ook nog misschien simpele dingen zoals hoe wij ons eten klaarmaken – met aandacht of snel, snel, snel, nooit even stoppen om dankbaar te zijn voor alles wat wij hebben, of denkend aan wat wij nog altijd zouden kunnen delen. De keuzes die we elke dag maken, maken ons tot mogelijkheid of onmogelijkheid zodat wij de beschermers in plaats van de aanvallers, de bouwers in plaats van de afbrekers, de hoopgevende in plaats van de teleurstellende zijn. Wanneer wij leren dat wij niet in concurrentie, maar in relatie met elkaar en alles staan, dan beginnen we weer opnieuw de reis om het heilige te ontdekken.

Vanavond staan wij hier om nogmaals te erkennen dat ons leven nog niet perfect is – aval anachnoe chatanoe – wij hebben gezondigd, wij zijn tekortgeschoten. En wij erkennen, dat - al wijst de tom-tom, het GPS van Thora, en de klank van de sjofar, en ons hart, de weg - wij soms eigenzinnig verdwalen, om toch later weer, als we nogmaals luisteren, op de goede weg te komen.

Ik denk niet dat wij hier hoeven te staan bang voor een grote stok achter de deur. Integendeel: ik geloof in een God van mogelijkheden Wiens kracht je omarmt zoals een ouder, of partner, of vriend je omarmt om je te laten weten dat ondanks hoe je bent of bent geweest, je geliefd bent.  Dit soort liefde, zonder verwijt, leidt tot inkeer om het anders te doen, om soms dingen los te laten, om weer op weg te gaan met nieuwe moed. Laat dit in de komende uren onze hoop zijn.

Chatima tova.

Wilhelmina Hein - 23 september 2015 / 10 tisjri 5776