Derasja voor Sjabbat Bo

Vandaag lezen we Sjabbat Bo. Het is de derde sidra van Sjemot, Exodus. 

Bo is als een commando: Kom! En God sprak tot Mosjee - 'kom naar farao. Ik heb zijn hart verhard en dat van zijn hovelingen.' 

Kom. Als ik iemand zou opdragen naar iemand toe te gaan zou ik zeggen: Ga! Lech in het Hebreeuws. We kennen Lech Lecha, wat God zegt tot Awram wanneer hij naar Kanaän moet. En we kennen de parsje Wajelech uit Dewariem. Wajelech Mosjee - en Mozes ging. Hij vertelt dat hij zal gaan sterven en dan gaat hij echt. 

Maar Bo! - Kom! De rabbijnen leggen uit dat farao daar niet alleen was, maar dat de Eeuwige aan zijn zijde stond. En God had hem zijn hart verhard, met dat van zijn hovelingen. In onze taal is het tot uitdrukking geworden dat wanneer je God aan je zijde voelt, je je wel heel sterk mag voelen. God is met ons, stond er ooit op de rand van de gulden en die voelde sterk. Maar ja; das war einmal. 

De vorige week, Sjabbat Wa'era, lazen we over de eerste zeven plagen. Allemaal even verschrikkelijke rampspoed, maar er was mee te leven, men kon overleven - althans als samenleving. De laatste drie plagen die we vandaag lazen zouden dodelijk zijn voor Egypte -> de sprinkhanenplaag, die alles kaal vrat, de diep-donkere duisternis die je de adem benam en de dood van de eerstgeborenen.

 Bron: https://nl.123rf.com 

Een van de grote existentiële vragen voor onze rabbijnen, maar ook voor de dominees en de pastoors door de eeuwen heen, is hoe het kon bestaan dat God, die de hele Thora en alle profetenboeken door ons oproept tot inkeer en ons geruststelt dat het daarvoor nooit te laat is, dat God nu voor farao besluit zijn hart af te sluiten, hem alleen nog maar hardvochtig (spellen we hier 'hartvochtig'?) en gemeen KAN besluiten. Het menselijke is er bij farao af en hij is verworden tot een monster; nota bene staand naast God, met God aan zijn zijde. 

Bij The Jewish Theological Seminary in New York vond ik een bijzondere uitleg. 

Mensen zijn vrij, hebben vrije keus om te denken en te handelen of na te laten zoals men wil. Een van de weinige onofficiële dogma's die we kennen. Want zo handelen mensen. Zij kiezen vaak, nemen stelling ten opzichte van een ander of van een idee. En soms stelt men zijn of haar mening bij, naar mate men verder inzicht verwerft. Dat zijn verstandige mensen. Maar er zijn ook mensen die gaandeweg verharden; zij verstenen in hun opvattingen en worden daar zelfs radicaal in. Maar een goede debater ziet nog wel eens kans hier doorheen te breken en zo iemand van gedachten te doen veranderen. Maar soms nemen mensen zo'n positie in, dat er geen weg terug meer is. Een stelling is ingenomen en men kiest vrijwillig voor de ondergang, liever dan de tegenstander nog tegemoet te treden. Ik denk aan Berlijn en Tokio in 1945; zagen zij de ondergang echt niet komen? Of verkiezen ze liever een totale ondergang boven een smadelijke nederlaag mee te maken? In de hedendaagse landelijke en internationale politiek is dit ook soms te herkennen.  

En zo verhardde God farao's hart. Farao koos ervoor niet meer terug te kunnen keren op zijn standpunt. En als Mosjee dan toch aankondigt te gaan om Israels God in de wildernis te aanbidden, samen met alle mannen, met alle vrouwen, de ouden van dagen en de jeugd, het kleinvee en het rundvee, met alle bezittingen in hun handen - en de Egyptenaren ook nog eens vraagt om zilver en goud mee te geven, dan ziet farao dat hij verloren heeft. En niet zo'n beetje ook, maar compleet. Dan kan farao nog slechts om een gunst vragen: 'vraag ook om een zegen voor mij.' De mens die zich god waande op aarde en vele volgelingen had, erkent zijn ondergang. Vraag ook om een zegen voor mij. Hier hield de Oudheid op en startte Israels geschiedenis als vrij volk. De bevrijding van de mensheid was begonnen.

Sjabbat sjalom 

Bert Oude Engberink - 23 januari 2021 / 10 Sjewat 5781