Derasja voor Sjabbat Misjpatim

Parasjat Misjpatim bevat meer dan vijftig wetten die een reeks onderwerpen bestrijken, die door God via Mosjee met Am Jisraeel worden gedeeld. Nadat vorige week de tien geboden werden ontvangen, komen nu de details.

De eerste wet in Misjpatim zegt: "Als u een Hebreeuwse slaaf koopt, zal hij [zes jaar] werken, en in het zevende [jaar] zal hij zonder betaling de vrijheid ingaan" (Exodus 21:2). Slavernij is zeker een hot topic voor de pas bevrijde Israëlieten. Hoewel deze en andere wetten de slavernij niet afschaffen, worden onze voorouders met betrekking tot de behandeling van anderen goed geinformeerd. Het ijkt wel de ruggegraat van onze hele sociale wetgeving te vormen: de behandeling van de vreemdeling: "En je zult een vreemdeling niet mishandelen, noch zul je hem onderdrukken, want jullie waren zelf vreemdelingen in het land Egypte" (Ex 22:20). "En je zult een vreemdeling niet onderdrukken, want je kent de gevoelens van de vreemdeling, want jullie waren vreemdelingen in het land Egypte" (Ex 23:9). Ook deze zijn duidelijk herkenbaar voor de Israëlieten.

Veel andere wetten die hier zijn opgenomen, lijken echter ver weg en zelfs irrelevant voor deze groep dolende statenlozen, die meer betrekking hebben op een landbezittende, gevestigde samenleving. Onder talloze soortgelijke wetten met betrekking tot schade lezen we in Exodus 22:4: "Als een mens zijn dieren naar een veld of een wijngaard leidt, of zijn dier loslaat en het eet in het veld van een ander, het beste van zijn veld of het beste van zijn wijngaard zal hij betalen." Dit kan nauwelijks veel betekenis hebben gehad voor onze voorouders die noch velden noch wijngaarden bezaten!

afb. barkan-winery.co.il 

De Alma wijngaarden in Opper-Galilea

Dus, waarom nu? Waarom niet wachten met deze wetten totdat het volk op het punt staat het beloofde land binnen te gaan? Immers, de Goddelijke Aanwezigheid heeft hier duidelijk de leiding, God zal toch voor de details zorgen?

Een mogelijke verklaring vinden we in de twee reacties van het volk op Mosjee. Ten eerste lezen we in Exodus 24:3: "Mosjee kwam dus en vertelde het volk alle woorden van de Eeuwige en alle verordeningen, en al het volk antwoordde met één stem (vaya'an kol ha'am kol ehad) en zei: "Alle woorden die de Eeuwige heeft gesproken, zullen we doen (na'aseh)."Dan, in Exodus 24:7: "Hij [Mosjee] nam het verbond en las het hardop voor aan het volk. En zij zeiden: "Alles wat de Eeuwige gesproken heeft, zullen wij doen en horen (na’asee wenisjma)."

Deze reacties verschillen op twee belangrijke manieren. Ten eerste wordt in het tweede citaat de zinsnede "met één stem beantwoord" weggelaten, en "alle mensen" wordt eenvoudigweg "en zij zeiden" (vayomroe). Woorden die een eensluidende reactie van alle individuen suggereren, worden weggelaten bij de tweede reactie.

Misschien komt dit door het tweede verschil. Terwijl in beide citaten het volk reageert met "we zullen het doen" voegen ze er in de tweede aan toe, "en we zullen horen" wat soms ook vertaald wordt als "we zullen het begrijpen". Voor voormalige slaven is het niet heel ondenkbaar dat zij gewend waren met hun meerderen in te stemmen op alles wat hen werd bevolen. Wat moest je anders. Na’asee is dan te begrijpen. Wenisjma is een vervolgstap. Het waarom van iets willen gaan begrijpen, is een keuze die vrije mensen hebben.

Het proces van aanpassing aan hun nieuwe status als vrije mensen omvatte de noodzaak om zich aan te passen aan het concept en de invoering van de wet. Misschien worden deze specifieke wetten nu ingevoerd om de Israëlieten de tijd te geven om te wennen aan het idee dat ze een samenleving van vrije mensen worden, die samenleven onder een vaste, gemeenschappelijke reeks regels.

Een andere reden om deze wetten zo vroeg te verstrekken, kan niet alleen te maken hebben met de rechtsstaat, maar ook met de rol van God. Aan het einde van de Thora lezen we dat "er nooit meer in Israël een profeet als Mosjee is opgestaan die de Eeuwige van aangezicht tot aangezicht kende" (Deuteronomium 34:10). God zal niet altijd de Enige Drijvende Kracht zijn; het volk zal uiteindelijk moeten leren zichzelf te besturen. Een reden om de wetten zo snel te presenteren, kan wijzen op Gods eigen bewustzijn van deze mogelijkheid. Ook wanneer God wellicht niet meer zo duidelijk, letterlijk in beeld zal zijn, zal men in gedachten moeten houden dat we samen als volk een op Gods rechtvaardigheid gebaseerde samenleving moeten blijven onderhouden.

Met of zonder God, net als onze voorouders voor ons, is het aan ons om trouw te blijven aan het concept van de maatschappelijke wet dat in de Thora werd vastgelegd. Mogen we het blijven waarderen en handhaven, en indien nodig, erop aandringen wanneer het wordt bedreigd.

Sjabbat sjalom!

Bert Oude Engberink, 18 februari 2023 | 27 sjewat 5783