Droosje voor Rosj haSjana 2017

“Beslissingen en Consequenties” 

Vandaag staan wij aan het begin van weer een nieuw jaar in de Joodse jaartelling.  En wij staan aan het begin daarmee van de dagen die wij in het algemeen gebruiken om op verschillende niveaus naar ons leven te kijken.  Wij blazen op de sjofar.  De grote middeleeuwse Joodse geleerde Maimonides, de Rambam, schreef dat dit geluid bedoeld is om "Alle mensen uit hun slaap te wekken; zoek je wegen en bewerk ze in berouw." (Rambam, Wetten van Bekering 3: 4).   Dus Rosj haSjana is een dag waar wij, met de klank van de sjofar, attent worden gemaakt op relationele dingen en aangemoedigd worden tot zelfreflectie.  

Ik vind het altijd apart dat de rabbijnen nooit hebben gekozen om de Thora-indeling van Beresjiet 1 te gebruiken – het verhaal van de Schepping,  maar misschien wisten ze toen al dat de aarde zeker ouder was dan 5778 jaar, dat wij het ergens moesten hebben over andere dingen.  In Wajikra en in Bemidbar, als deze dag wordt genoemd, gaat het ook niet over schepping, (want het is de eerste dag van de zevende maand), maar over heiligheid, en een Jom Tov en offerandes. En het is de dag die gelieerd is hoe we Sjabbatsjaren en Jubeljaren tellen.

Tegen de tijd dat de Misjna werd geredigeerd in het begin van de 3e eeuw, was de eerste dag van Tisjrei verbonden aan het begin van het jaar. Het is denkbaar dat het woord "teru'ah" – ook een van de klanken van de sjofar - specifiek betrekking heeft op een waarschuwing. Zelfs in het hedendaagse Hebreeuws is het woord voor waarschuwing of een waarschuwing 'hatra'ah' gebaseerd op dezelfde wortel als het woord 'teru'ah'. Door de boeken van de profeten en de latere geschriften van de Tanach zijn er nog veel meer voorbeelden van het feit dat de sjofar in significante tijden wordt geblazen, en van de teru'ah om de kinderen Israëls van een monumentale gebeurtenis te waarschuwen.

Maar ook is het een feestelijke dag, een dag van transformatie – wij transformeren naar niet alleen een nieuw jaar, een nieuwe telling, maar ook op een rituele manier, nieuwe mogelijkheden.  Het is het begin van dagen waarin wij onze beslissingen evalueren, en misschien ook een beetje hoe wij er bij staan.  Deze dag en de komende dagen zetten ons aan tot denken.  Welke indruk heb ik gemaakt met wie ik was en wat ik deed?  Welke consequenties hebben beslissingen soms gehad?

Vandaag lazen we twee verhalen, uit Beresjiet en Sjmoeël, over drie vrouwen en twee beslissingen – op een bepaalde manier hebben de mannen niet veel in te brengen.  In de ene baart een vrouw als slavin een kind, Jisjmaël, en jaren later baart haar erg oude eigenaar, als een godswonder ook een zoon, Jitschak.  En in het tweede verhaal, onze Haftara lezing, gebeurt ook een godswonder met de geboorte van Sjemoeël.  Maar er zijn verschillen.  In beide wordt de onvruchtbare vrouw getreiterd – vruchtbaarheid is tot de dag van vandaag iets dat soms een sociaal verschil kan maken.  En in beide verhalen zijn het de vrouwen die beslissingen maken, die later grote consequenties zouden hebben.  

Vooral onze lezing uit Beresjiet heeft zoveel inhoud, dat - zo bedachten Gonnie en ik toen we er over spraken - je er wel een hele lange tijd voor uit kan trekken om je in grote thema’s te verdiepen.  Ik ga er geen d’var Tora van maken maar kaart hier wel wat grote thema’s en vragen aan:

- het thema dat Hagar als Egyptische slaaf mee wordt genomen door Avram en Sarai (voor

   hun naamsverandering) mogelijk als een van de “geschenken” van Fara’o, misschien een

   voorbode van eigen slavernij later, veel later in Egypte…

- hoe ze behandeld wordt als slavin, - en haar naam Hagar, met de stamletters hee-gimel-reesj,

   hetzelfde als ha-ger, de vreemdeling (Wat doe je met/hoe behandel je vreemdelingen?)…

- de relatie niet alleen tussen Abraham en Sarah, maar Abraham en Hagar, Sarah en Hagar, en

   later, Jitschak en Jisjmaël, zijn oudere halfbroer, die blijkbaar wel een goede relatie  

   opbouwen als volwassen mannen….

- en wat doen we met de Midrasj die vertelt dat, na de dood van Sarah, Abraham toch weer

   terugkeert naar Hagar, die Ketoera genoemd wordt, en meer kinderen met haar krijgt.

En de vragen….

- “wat als” vragen zoals … wat als Hagar een goede relatie had gehad met Sarah?

- wat als zij en Jisjmaël niet waren weggestuurd?

- welke invloed hebben bepaalde beslissingen die gemaakt zijn?

- waarom word Hagar’s kind in de hele lezing alleen maar “de jongen’ of “de zoon van de

   slavin” genoemd en niet bij naam?

Met dit alles leven we deels in onwetendheid en speculatie – soms geen basis voor goede beslissingen! Wat we wel weten is de basis van de verhalen, de beslissingen die gemaakt worden, en wat de consequenties zijn.  Channah wordt getreiterd door haar omgeving omdat ze geen kind heeft, gaat stilletjes verder en gaat in gesprek met de Eeuwige, maakt een belofte die ze moet waarmaken, en haar zoon wordt afgestaan om later een hogepriester te worden.  Sarah heeft de macht over haar slavin, en als zij zich gekrenkt of bedreigd voelt, stuurt ze haar slavin en zoon weg om hoe dan ook te overleven.  En dan vraag je je af, wat is het plan hier, waarom staat dit zo als een heel menselijk verhaal, “what is the bigger picture”?

Gunther Plaut, een moderne commentator zegt, “ De Torah probeert noch Abraham of Sarah, 
noch God te rechtvaardigen. Wat op een menselijk vlak verschijnt als het harde en 
overbeschermend gedrag van Sarah bijvoorbeeld, is op het goddelijke vlak een deel van Gods plan.”  
Hoe menselijk kunnen dus onze beslissingen soms zijn, zonder te weten wat de implicaties zijn. 
Beslissingen, beslissingen, moeilijk soms om te maken.  
Wanneer neem je de regie in handen, en wanneer laat je het los?  

Het doet mij denken aan een film die een groepje van ons recentelijk zag, een Israëlische film “Through The Wall/La'avor et Hakir”.  Michal, een jonge Chassidische vrouw in de dertig,  is van plan in het huwelijksbootje te stappen. Een maand voor haar bruiloft midden in alle voorbereidingen, haakt de bruidegom af en gaat de trouwerij niet door. Michal voelt dat ze niet kan terugkeren om aan daten te beginnen en volgt haar eigen pad. Ze heeft de locatie, de trouwjurk, het appartement; nu nog de bruidegom... en zij is overtuigd dat er een bruidegom zal komen! Als ze kort voor de bruiloft nog steeds geen bruidegom heeft weten te strikken, besluit ze maar op de Goddelijke Voorzienigheid te vertrouwen.  De laatste momenten zijn zo spannend en ergens in het laatste kwartier leefde ik echt met haar mee.  Ik verklap de rest niet – ga maar eens kijken.  Wat een stress om, ondanks wat iedereen om je heen zegt, op iets wonderbaarlijks te vertrouwen. Misschien zag ik een beetje het verhaal van Channah. 

Beslissingen – soms, als je denkt er machteloos voor te staan kun je alleen maar stil zitten. 
En andere keren eist de situatie dat je handelt.  Want de beslissing om iets te doen, of niets te doen, 
kan consequenties hebben die wij niet altijd in handen hebben.  Dus vragen wij voor wijsheid 
om te zien wat de beste koers is.  Soms moet je op het wonder wachten, 
soms krijg je duidelijk antwoord, en soms moet je gewoon de kunst hebben om 
met mysterie te leven totdat er duidelijkheid is.

Een aantal jaren geleden, in de Ontzagwekkende Dagen tussen Rosj haSjana en Jom Kipoer, schreef ik het volgende:

“In deze prachtige (bijna) herfstperiode, is het echt een tijd van reflectie. Stille momenten nemen om even te denken. Het is, voor mij, een soort tussenperiode. Aan de ene kant kijk ik terug op het jaar. Wat is er dit jaar met mij gebeurd? Hoe stond ik in de samenleving? Waar heb ik pijn gedaan en waar heb ik het verminderd? En hoe sta ik in deze dagen als mens die, in de trant van Tikkoen Olam, die, als het kan, nog te herstellen wil wat er te herstellen kan?

Maar ook is het een tijd om vooruit te kijken. Dit is het moment waar ik weer kracht vind - mijn eigen kracht, gecombineerd (misschien helemaal gesterkt) met de kracht van die Onnoembare Altijdaanwezige, die Grote Mysterie, die wij God noemen. Een kracht die meer dan aan goedmakerij voldoet, maar ook de basis is om alles wat ik aanraak een beetje te transformeren. Hoe zal ik als mogelijkheid in de samenleving staan (in dit komende jaar)? Wat doe ik, niet alleen met de mogelijkheden die mij worden geschonken, maar de mogelijkheid die ik elke dag ben? Want uiteindelijk zijn we allemaal geboren om een mogelijkheid in de wereld te zijn - het hindert niet hoe klein - en daarbij, hoe min ook, de wereld te veranderen door wie wij zijn.” 

Met dit in gedachte, laten onze beslissingen momenten zijn waar wij met wijsheid, het goed doen.  Ik wens u allen Lesjana tovah oemetoeka.

Wilhelmina Hein, Rosj haSjana 21 september 2017 / 1 tisri 5778