Herdenking begraafplaats 2022

Het jaar 5782 loopt ten einde. Zoals gebruikelijk, in de laatste dagen van het aflopende jaar, in de periode van de slichot, keren we terug naar onze begraafplaatsen om daar stil te staan bij de overledenen die er begraven zijn, maar ook zij die elders begraven of gecremeerd werden en die ons dierbaar zijn gebleven, tot op heden.

We zijn hier niet naar onze begraafplaats gekomen om met onze overledenen te spreken, ze om advies te vragen of anders contact te zoeken; bij ons bezoek aan een begraafplaats, ook door het jaar heen, willen we ons focussen op herinneringen, op ons denken en handelen. Wat zou hij of zij ervan gevonden hebben; kan ik me dat voor de geest roepen? Als ik moet kiezen; hoe had jij dat gedacht? Herinner ik me jouw gezicht nog, je stem, je aanraking, je vergezichten, je dromen of angsten? Soms ook is een graf híer, een laatste verbinding met familieleden en vrienden, met al die overledenen, ook met al die vermoord werden en geen graf hebben.

Het jodendom is geen religie, geen levensweg, die bijzonder stilstaat bij een leven na de dood, zo u wilt ‘het eeuwige leven’ of enige verering van overledenen, hoe groot of klein die ook in onze ogen was. Bij ons is een goed leven vóór de dood erg belangrijk. Het jodendom zit vol met regels en voorschriften om dat aardse leven zo goed en leefbaar mogelijk voor iedereen te houden. Want hier op aarde en tussen de mensen en binnen zijn omgeving is het waar het gebeuren moet; niets neemt de mens mee bij zijn sterven, zoals we ergens lezen, slechts diens goede naam, die bij de achterblijvers in herinnering blijft, is wat hem of haar rest. Nu we in de aanloop naar Rosj haSjana zijn, zijn we meer dan anders – hoop ik – gefocust op hoe wij ons weer hebben gedragen en opgesteld tegenover en naast anderen in het afgelopen jaar. We doen dit maar steeds per jaar, en nemen geen voorschot op een complete levensweg in één keer. We staan nu hier en zijn ons al die mensen indachtig, waarover wij alleen maar een terugblik kunnen oproepen. En wat herinneren we ons: die gezellige momenten, hun zorg voor ons toen we klein waren, toen we ziek waren of zelfs toen we in nood verkeerden, toen ze ons wat leerden, hoe we er gewoon een bezoekje konden afleggen of eens konden opbellen. Maar eerlijkheid gebiedt ons te benoemen dat we met onze dierbaren ook wel ruzie maakten, het sterk met elkaar oneens waren. Wass sich liebt dass neckt sich. We herinneren ons ook zo goed hóé zij overleden. De één stopte gewoon met ademen, de ander deed er jaren over om ons in pijnen en kwellingen te verlaten. Voor de een kwam de dood als rampspoed, voor de ander als een verlossing.

Wat wacht ons? Gelukkig weten we dat niet. Maar door hier te wezen, zijn we ons dat weer indachtig.      

En zo staan we hier. Wij – die het Jodendom in deze regio ondanks alles in stand houden. Zoals we dat altijd gedaan hebben. Sinds Awraham awienoe in Chevron de spelonk van Machpela kocht om zijn geliefde Sara iemeinoe te kunnen begraven; sinds Ja’akov awienoe zijn geliefde Rachel iemeinoe langs de weg naar Beth-lechem begroef, begraven wij onze geliefden en markeren hun graf om er naar terug te kunnen keren zonder ze eerst te moeten zoeken. We staan stil bij hun leven, dat ze met ons gedeeld hebben, bij hun betekenis voor ons en wat wij van hun geleerd hebben om weer aan volgende generaties te kunnen doorgeven. En we zijn solidair in elkaars verdriet om hen. Zoals bij simches, zo ook in sores. 

Bert Oude Engberink, zondag 18 september 2022 / 22 eloel 5782