Parasjat Re'ee

Wat een weken. Maanden. Allemaal nieuws waar ik onpasselijk van word. Al jaren wordt er op Christenen gejaagd in Egypte, Syrië en Irak, landen waar zij al bijna 2000 jaren te vinden zijn, en nu mag het pas in het nieuws komen. Blijkbaar is de situatie zo geworden, dat de daders opeens moeten worden genoemd, waarbij de slachtoffers uiteindelijk ook een naam en een gezicht mogen krijgen. Zo gaat dat in de wereldpolitiek. Evenzo wordt er gejaagd op Iraakse Turkmenen en op Yaziri’s, een bevolkingsgroep waarvan ik nog nooit had gehoord. Ze worden en masse, op zeer wrede wijze, vervolgd; ja zelfs verdelgd, alsof het ongedierte is. Door eigen landgenoten, door hun buren. Maar Nederland, bij monde van onze minister van Buitenlandse zaken, kan dit geen genocide genoemd worden. Joden zijn er in die landen niet meer te vinden. Een hand vol nog verschuilt zich in Egypte. Sinds de jaren ‘80 is Irak vrij van Joden, en Syrië heeft rond 2000 in ruil voor heel veel geld en nog meer politieke support van de VS de laatste Joden laten vertrekken: in hun blote hemd, wel te verstaan. Hun lot zou nu hetzelfde zijn geweest; met misschien nog wel meer fanatisme zouden zij er afgemaakt worden, zoals het daar ook al in de jaren ’30, ‘40 en ‘50 gebeurde. Toen kon men, wie de grens wist te bereiken, naar Israël of de VS vluchten. Honderdduizenden Israeli’s zijn van Iraakse afkomst.

En rondom Gaza: u weet misschien meer te vertellen dan ik. Er was een bestand, maar ook dat hield het weer niet en de schermutselingen zijn weer in volle gang. Voortdurende angst om wat er komen gaat ook daar aan beide zijden van de grens. De Palestijnse leiding in Gaza gijzelt zijn eigen bevolking en Israel. Ondertussen wordt er in Europa flink op Joden gescholden. En het lijkt wel of slechts Duitsland adekwaat reageert. In Nederland is het beleid halfslachtig, in Denemarken, Zweden en Noorwegen is de overheid het spoor geheel bijster. Franse Joden kiezen er meer en meer voor om op aliya te gaan. Een welgemeend ‘sorry’ van ons aan de risjes hier te lande, wij bestaan en willen ergens leven. Bij voorkeur in ons eigen land: Nederland.

Dan zou je denken: toch fijn om in het gemoedelijke Europa te leven, maar ook hier zijn grensconflicten in volle gang, met als trieste dieptepunten het neergehaalde vliegtuig in oost Oekraïne en naar men zegt duizenden doden onder de Oekraïense en Russische bevolking. En waar gaat het conflict nou eigenlijk over? Dan wordt er nog geroofd en gemoord in allerlei Afrikaanse landen, waaronder Nigeria, voor zover men in dat werelddeel niet getroffen wordt door ebola. Ik zei al: wat een weken.

Wij Nederlanders kennen de grootste zegen die Joden ooit gehad hebben: vrijheid. Vrijheid om onszelf te zijn en om onszelf te ontplooien. We mogen Joods zijn, en wie Joods is en ervoor kiest, mag van onze wetgever dat feit ook negeren. Gelukkig maar. Ieder kan vrijelijk zelf kiezen hoe hij en zij wil leven.

Waarom zou men in 2014 zo nodig moeten kiezen om Joods te leven? Van een Jodendom dat bestaat uit bagels met zalm, crème fraîche en klezmermuziek tot een leven gevuld met mitswot, commitment en actie? Jodendom vandaag is keuze, kiezen en uitverkoren zijn; allemaal thema’s van deze parsje, Re’ee. Het hele boek Dewariem, Deuteronomium, is één grote poging van Mosjee om ons over te halen te blijven leven volgens het pad dat ons in de vier andere Thoraboeken wordt voorgehouden, en dat ons in boek vijf nog eens samengevat wordt voorgelegd. Ons wordt zelfs de keus voorgehouden, duidelijk gestuurd: kies: kies voor de zegen of je kiest voor de vloek. 

‘Zie, vandaag stel ik u voor de keuze tussen zegen en vloek. Zegen, als u gehoorzaam bent aan de geboden van de Eeuwige, uw God, zoals ik ze u vandaag voorhoud. Vloek, als u zijn geboden niet gehoorzaamt en afwijkt van de weg die ik u vandaag wijs en achter andere goden aanloopt, die u eerst niet kende.’  Dew. 11:26-28. Beloning en straf, zegen en vloek. Kies voor het Jodendom of het zal je slecht gaan. Niet voor een Joodse weg kiezen betekent kiezen voor een vloek. Het botst met ons 2014-gevoel voor keuzevrijheid.

We hebben het over de Joodse Wet, maar zodra we ons er niet meer aan houden krijgen we echt niet met aardse sancties te maken. Geen diender in uniform houdt ons aan en geen rechter zal over ons oordelen. Sterker: er zijn er die ons zouden willen vervolgen wanneer we ons juist wel aan de Joodse wet willen houden, denk maar aan de voortsluimerende sjechieta- en besnijdenisdiscussies.

Geen rechters dus. En in het post-sjoatijdperk is de groep die werkelijk gelooft in een hemelse beloning en straf van het volk of de individu, hier en nu alsook in het hiernamaals, nog maar klein. We kiezen voor regels zonder de sancties, voor restricties zonder beloningen. Omdat we er voor kiezen zo te doen. Het uitvoeren van een mitswa is vandaag de dag de beloning op zich, zoals het nalaten van een mitswa of het overtreden van door jezelf opgepakte taken als een straf wordt gevoeld. De gemiste kans is voorgoed voorbij; hoogstens kunnen we hopen op een volgende kans, die we wel aan zullen grijpen. Hoe bijzonder is dit echter in de joodse filosofie. Rabbiner Hirsch, 19^e eeuw Duitsland, stelde al in zijn werk ‘Der Pentateuch’: “het vervullen van een mitswa is zijn eigen beloning.” In zijn boek over joods leven schreef hij over Dew. 11:27:   ‘Zegen, als u gehoorzaam bent aan de geboden van de Eeuwige, uw God, zoals ik ze u vandaag voorhoud.’ Dat de positieve keus Joodse normen en waarden na te leven een zegenende invloed op de mens heeft. Het is een vervolgstap voor ons hele wezen en met iedere volgende mitswa zegenen we onszelf.

We kunnen keuzes maken: een Joods leven te blijven volgen, agnost te worden of hindoe. En dan kan men ook een zinvol leven leiden. Maar we kunnen niet NIET kiezen. Onze keus voor het Jodendom hier, blijkt goed te werken, omdat het Jodendom een levenvullend bestaan kan bieden. Een keus dus, die een zegen voor ons kan zijn.

In deze sidra wordt ook gezegd in 14:2 ‘Want jullie zijn een volk toegewijd aan de Eeuwige jullie God: de Eeuwige jullie God koos jullie uit alle volkeren der aarde om Zijn kostbaar bezit te zijn.’

Uitverkorenheid heet dat. Dat heeft veel jaloezie opgeleverd, terwijl dit begrip voor onszelf weinig betekenis heeft. En dat terwijl wij gewoonlijk vinden dat allerlei vormen van bestaan gelijk bestaansrecht hebben; dat ook andersdenkenden goed en zinvol leven - op hun wijze zalig kunnen worden, om het zo uit te drukken. Er leiden immers vele wegen naar Rome en Jeruzalem, naar Geneve, Mekka en Darmsala. Waarom zouden we desondanks voor ons Jodendom blijven kiezen? Rabbijn Rasji stelt dat deze uitverkorenheid ons in staat stelt een heilig leven te leiden, zodat God geheiligd blijft in deze wereld. Zodra wij ervoor zouden kiezen een onjoodse weg te gaan, stellen wij God bloot aan onheiligheid.  Rabbijn Mordechai Kaplan, de 20^e eeuwse Amerikaanse grondlegger van het Reconstructionistisch Jodendom, zei het zo, in The Meaning of God in Modern Religion, blz. 96:

‘De mensheid is niet uit een blok hout gesneden; en in haar taak de geestelijke erfenis van de mensheid te beheren en te ontwikkelen, moeten de vele diverse groeperingen, waaronder wij Joden, hun verantwoordelijkheid nemen, ieder voor het behoud van zijn eigen identiteit, als bijdrage aan de optelsom van de menselijke kennis en ervaring die ons tot mensheid heeft gemaakt. Zo heiligen wij het gehele menselijke bestaan tegenover onze schepper.’

Voor mijzelf, bij het lezen van deze sidra, als deel van Dewariem, met de vooruitblik op de maand elloel, die komende dinsdag start, zie ik de zegeningen die mij het afgelopen jaar zijn toegevallen. Ik ga ze u niet opnoemen; ook ik heb privacy. U zult ze ook hebben. Alle voor- en tegenspoed en hoe we er mee omgingen kunnen ons een goed gevoel geven. Een zegen. Hoe we omgaan met de ander kan ons het gevoel geven de keus te hebben gemaakt een zegen te zijn, en niet voor iemand door onverschilligheid een vloek te worden. Een mooie zin van rabbijn Treu van het JTS vond ik in het Engels, die ik in het Nederlands zal proberen mee te geven:

‘The ultimate purpose of the Halakha is to infuse our daily biological and social activity with a sense of divinity, purpose, and community, so that we can truly live in the path of God.’

‘Het uiteindelijke doel van de Halacha is om ons dagelijkse natuurlijke en sociale handelen te voeden met een gevoel van heiligheid, van bedoeling en gemeenschap, kille, zodat we ten volle kunnen leven volgens het goddelijke pad.’  Ik wens u voor de komende maand elloel een goede opstart naar de hoge feestdagen toe. En voor nu: Sjabbat sjalom.

Sjabbat 23 augustus 2014 - Bert Oude Engberink