Parasjat Wa'era

Mozes door Farao's dochter Batja uit het water gehaald - Sir Lawrence Alma Tadema

bron: science.uva.nl

Parasjat Wa'era

28 december 2013/25 Tewet 5774

Aan de vooravond van een nieuw burgerlijk jaar, staan wij als Joodse kille, met het aanbreken van het boek Sjemot vorige week, aan het begin, niet alleen van een nieuw verhaal, maar aan het begin van een nieuwe ervaring van God - de God van de voorouders Abraham en Sarah, Jitschak en Rivka, en van Ja’acov, Lea, Rachel en ook Bilha en Zilpa – om ze allemaal maar even te noemen.  Tot het eind van Beresjiet zien wij een God die zich openbaart op een unieke manier als Elohiem én eenheid, maar die het ook meer te doen heeft met individuen dan met grote bevolkingsgroepen. 

Nu begint een levensreis waarin de Eeuwige zich openbaart als God van het hele volk Israël.  God, die er altijd was voor Israël in Egypte maar bijna niet meer erkend was, zegt, “Ik ben het, Ik ben de Eeuwige”. God staat centraal in dit verhaal met een nieuwe naam – herkenbaar, maar nog nooit zo genoemd.  Een God die, met de zelfbenoeming van “Ik zal zijn die Ik zal zijn” een nieuw tijdperk aankondigt van bevrijding, mogelijkheid en verlossing.

In feite is deel van deze sidra een herhaling van Sidra Sjemot vorige week.  Of dat nou komt door een latere interpellatie van redacteuren, of dat het er oorspronkelijk in stond, een herhaling doet iets.  Het drukt een bepaalde stempel op de gebeurtenissen. Het onderstreept de essentie van het verhaal waarin Mosjee luistert en spreekt, en God doet, omdat bevrijding, vrijheid, een basis voor leven is, en God ziet zijn volk lijden.

Mosjee en Aharon zijn al bij de Farao geweest om hem te overtuigen de Jisraëliten te laten gaan om God in de woestijn te eren met een feest.  “Zeg tegen de Farao, ‘laat mijn volk gaan om mij te vereren,’” zegt God tegen Mosjee op verschillende momenten in deze eerste hoofdstukken.

Maar de Farao zag zichzelf als een god die geen erkenning aan de God van Jisraël hoefde te geven, en daardoor zichzelf op een ramkoers zette, niet alleen met Mosjee, maar met de Eeuwige, die al wist hoe het zou gaan.  En tot het eind van de sidra, waar, voor de Farao het horen noch zien hem toch nog niet tot geloven brengt, het een en al drama voor de Egyptenaren is. “Steeds weer had (Farao) de mogelijkheid de plagen te laten ophouden en hen te laten gaan, maar steeds weer verhardde hij zijn hart.  Hij dacht dat hij in de slag was met zwakke, gebroken slaven.  Hij kon niet begrijpen dat God een verlangen naar bevrijding in hen had geplant, waartegen hij machteloos was,” staat in een commentaar.

Mosjee maakt keer op keer bezwaar tegen Gods opdracht om op te treden.  Hij leeft met een “wie ben ik dat ik dit doen mag / ze luisteren toch niet naar mij / ik heb een spraakgebrek  / stuur toch iemand anders” mentaliteit.  Nederigheid en bescheidenheid kan ook overdreven zijn, maar misschien met Mosjee is dat begrijpelijk.  Een man vervreemd van zijn volk, opgegroeid als koninklijk persoon, maar dan een moordenaar, weggejaagd, en nu staande voor een bijna-onmogelijke opdracht om datzelfde volk uit Egypte, op weg naar nieuwe beloftes te leiden – het is geen wonder dat het gemakkelijker is nee te zeggen.  En toch is hij gehoorzaam, al moet God hem uiteindelijk met wonderen overtuigen.  Mosjee moet, met spreken, en als dat niet lukt, met wonderen, proberen de Farao te overtuigen.  Soms is wat wij zien,  nog altijd meer overtuigend dan wat wij horen!

De oudsten van Israël waren overtuigd van de roeping, de missie van Mosjee, maar Mosjee moet de Jisraëlieten overtuigen.  Die waren neergetrapt, of, zoals de NBV zegt “moedeloos … door zware dwangarbeid”.  Het is gemakkelijk op mensen in te praten, maar als je moedeloos, uitgebuit en vernederd bent hoor je een boodschap van verlossing, van bevrijding, of een nieuwe kijk op wat nog mogelijk is, niet zo gemakkelijk.  Ook vandaag nog; mensen in onze samenleving die moedeloos zijn en niet met hart en oren een boodschap horen van mogelijkheid, van vernieuwing.  Dan komt doen, in plaats van praten, te pas.

Wat doen wij met wat wij vanmorgen uit Thora horen.  Het is een bericht dat door de eeuwen heen weerklank heeft gevonden in tal van bevrijdingsbewegingen – mensen die snakten om als vrij mens met volle waarde in het leven te staan.  Denk maar aan de slaven in de VS en op andere plekken, vrijheidsstrijders in China, onderdrukte volken en groeperingen in Centraal Amerika en op andere plekken – overal vindt men de basis van hun verlangen, in dit verhaal vandaag – die niet onder druk staan, vrij te kunnen leven, een Godgegeven recht is. 

Wij, in de Joodse gemeente, leven met verschillende ideeën en meningen over vrijheid, en over God.  Voor sommigen van ons is vrijheid een gegeven – een democratische waarde.  Anderen hebben er voor moeten vechten.  En ook God, voor sommigen niet een belangrijk bespreekpunt, voor anderen, de essentie van het leven en de basis waarom wij leven als Joden.  Wij “noemen” God allerlei namen, maar steeds ontdekken we, ook nu nog, dat ons idee van God steeds weer wordt overtroffen door God zelf.  God kan niet ingekapseld worden.  Zoals de commentator Harvey Fields het uitdrukt, “God valt niet in ‘namen’ te vangen, (en) houdt zich niet aan de grenzen van onze verwondering.  Geen mens kan in woorden of in andere uitdrukkingsvormen de essentie van God beschrijven.”

God is, tenminste voor mij, en ik hoop voor velen, nog steeds de “Ik zal zijn die Ik zal zijn,” en in die zelf-benoeming de kracht in ons leven waarin wij hoop, inspiratie, welkom, openheid en bevrijding kunnen vinden en zijn.  Misschien is het praten over God niet zo belangrijk.  Misschien, zoals onze siddoer het beschrijft, is het “doen” van God nog altijd meer belangrijk, niet alleen in de wonderen in de wereld, maar ook hoe een vonk van die bevrijdende God, door ons naar anderen overslaat, door wat mensen ons zien doen.

Ik wens iedereen een fijne sjabbat en een goede jaarwisseling.  Sjabbat sjalom.

Sjabbat 28 december 2013 - Wilhelmina Hein