Toespraak op de begraafplaats 2014

Anderhalve week geleden waren we nog hier om Tobie Swelheim te begraven. Vanmiddag zijn we alweer terug op Gan ha-Olam om de anderen te gedenken die hier hun laatste rustplaats hebben gevonden of elders ter wereld aan de aarde zijn teruggegeven: onze dierbare gemeenteleden en familieleden – ouders, partners, broers, zussen, kinderen, onze bekenden. Sommigen kenden we goed; anderen minder; sommige zijn al vele jaren dood; andere zijn recent overleden. We hebben vele redenen om hier te zijn, maar allemaal zijn we hier vanwege ons respect voor en onze herinneringen aan hen.

Deze jizkordienst hoort bij de periode die leidt naar de Hoge Feestdagen. Voor de jomtoviem gaat men naar de begraafplaatsen om de overledenen te gedenken. In traditionele sjoels zijn er tijdens alle feestdagen herdenkingsgebeden – wij doen dat op Jom Kipoer in de namiddag ook.

Feestdagen zijn vaak moeilijk wanneer het op rouw en verdriet aankomt. Herinneringen komen dan steevast omhoog; hoe het eten smaakte en geurde, de mooi gedekte tafels, de gezelligheid, ja en ook spanningen, die er in iedere familie en club bestaan. De familiedis is heel bijzonder in onze herinneringen; ik denk bij iedereen wel. Wanneer we terugkijkend de stoelen er omheen leger en leger zien worden doet dat ons pijn. Want we wilden ze nog niet kwijt. Ook niet wanneer die tafel aan de andere zijde weer wordt aangevuld met jong kroost.

In het Jodendom erkennen we de kracht van er-niet-zijn. Van afwezigheid. In onze traditie laten we soms zelfs zitplaatsen opzettelijk leeg. Met de seider is er een stoel voor Elia, die de komst van de masjiach inluiden zal. Met Soekot is er soms een lege stoel. Onze gastvrijheid wordt dan uitgebreid tot mystieke gasten in de soeka – traditioneel Awraham, Izaak, Jacob, Joseph, Mozes, Aharon en David; de oesjpietsin.

We spreken er een vast geloof mee uit. Het geloof van de aanwezigheid onder ons van hen die al lang zijn verdwenen. In gedachten gebieden we de nagedachtenis aan geliefden uit het verleden om weer terug te keren en de lege stoelen op te vullen. De een ziet het als een leuke traditie; de ander voelt de aanwezigheid van die zielen. In ieder geval wordt het gezien als een grote bron van zegen om terug te kunnen kijken op het goede wat we deelden. Hun aandenken zij ons ten zegen, zeggen we zo vaak. Vanmiddag zijn we hier met het idee dat menselijke liefde en respect voorbij tijd en ruimte kunnen gaan. Dat we weer even mét ze kunnen zijn en dat ze - hoe ieder ook denkt over hiernamaals en leven na de dood – nog even voortbestaan in ons denken en handelen.

Wat zou het erg zijn wanneer we ze zouden vergeten. Hun aanwezigheid in ons bestaan is al voorbij. Om hen ook nog te verliezen uit onze gedachten, ons hart, onze ziel. We willen het allemaal behouden: de aanraking, iemands geur, hun blik op ons. Onze gesprekken, onze stiltes, zelfs onze onenigheden. We willen ze gedenken zoals ze waren, zonder er heiligen van te maken. Want er is geen mens, die niet zondigt. We hielden van ze in al hun complexiteit en in al hun onvolkomenheden. Help ons hen te gedenken. Help ons hen te gedenken door hen na te volgen naar hun voorbeeld aan ons.

Vandaag gedenken wij ...

zondag 21 september 2014 - Bert Oude Engberink