Toespraak op de begraafplaats 2020

In de aanloop naar de Jamiem Nora'iem, de Hoge Feestdagen, de maand eloel, de maand van de slichot, is het goed gebruik op enig moment op onze begraafplaats Gan ha-Olam samen te komen om gezamenlijk de hier begraven overledenen van onze kille, samen met al onze overleden en zo gemiste dierbaren te herdenken. Zouden we anders niet aan ze denken? Ja, natuurlijk – misschien niet iedere dag of de gehele dag, maar ze zijn voortdurend in onze herinnering. Ouders, partners, kinderen, kleinkinderen, broers en zussen, andere verwanten en vrienden en vriendinnen en leraren die overleden zijn. Dit lot is voor ons mensen niet genadig; van pauper tot koningin treft ons dit. In de dood is ieder gelijk, maar in het achterblijven ook.

Inmiddels zijn we 75 jaar na de sjoa – drie generaties ervan verwijderd. Nog maar weinigen van ons hebben mensen gekend die toen zijn omgebracht, zelfs het aantal overlevenden van die grote moord neemt nu snel af. Ook hen gedenken we als onze meest dierbaren. Immers hebben zij, zonder het te hebben opgezocht, alles moeten meemaken waar wij als Joden altijd angst voor gehad moeten hebben. 75 jaar ook na die alles verwoestende oorlog; ook de bevolking en de stad Enschede waar we nu zijn is er enorm door gehavend.

Tot op heden is dit jaar een vreemd jaar voor ons. Corona greep om zich heen, zaaide dood en verderf en we merkten dat onze westerse samenleving, die toch altijd zo vertrouwt op haar kracht en haar kunnen, ook hier met lege handen tegenover kwam te staan. Geen vaccin, geen medicatie; gedwongen eenzaamheid, onvermoeibare handen aan de vele bedden. Slechts voorzichtigheid en voorzorgen kunnen ons enigszins behoeden. De epidemie heeft zijn weerslag ook op onze kehilla. Bijeen komen, samen diensten houden, samen gezelligheid opzoeken is moeilijk geworden en mensen hebben angst en zonderen zich af. Wat kan wel en wat kan niet. Als joden vertrouwen we op God, Adonai li we lo jira – de Eeuwige is met mij en ik vrees niet; maar ons vertrouwen is zeker ook gesteld op artsen en wetenschappers, die hun kennis en kracht hebben gekregen van de bron van alle leven en dit ten beste inzetten.

Door deze corona staan we zelf sneller stil bij onze eigen eindigheid. We beseffen dat een gezond, krachtig en voorspoedig leven zijn begrenzingen kan hebben, zonder er voortekenen voor te hebben gehad. Wie zal leven, wie zal sterven, een thema van de hoge feestdagen, is weer een werkelijke vraag geworden.

En toch staan we hier. Wij – die het Jodendom in deze regio ondanks alles in stand houden. Zoals we dat altijd gedaan hebben. Sinds Awraham awienoe in Chevron de spelonk van Machpela kocht om zijn geliefde Sara iemeinoe te kunnen begraven; sinds Jaakov awienoe zijn geliefde Rachel iemeinoe langs de weg naar Bethlechem begroef, begraven wij onze geliefden langs de wegen en paden van ons leven en markeren we hun graf om er naar terug te kunnen keren zonder ze eerst te moeten zoeken. We staan stil bij hun leven, dat ze met ons gedeeld hebben, bij hun betekenis voor ons en wat wij van hun geleerd hebben om weer aan onze kinderen en aan andere ons toevertrouwden te kunnen doorgeven. En we zijn solidair in elkaars verdriet om hen. Zoals bij simches, zo ook in sores. Dat maakt ons tot levende kehilla. 

Vandaag gedenken wij: ...

Bert Oude Engberink, 13 september 2020 / 24 eloel 5780